door Anne Nielen - Wylde Docent
De groep als basis voor avontuur
Tijdens onze educatieve avonturen is de vorming van een hechte groep de basis voor een succesvolle reis. In een positieve en veilige sfeer leren de scholieren beter, durven ze zich kwetsbaarder op te stellen en nemen ze meer initiatief. Bovenal is het een prachtige ervaring voor een mens om van een hechte groep deel uit te maken. Wij hebben daarom als begeleiders van educatieve avonturen verschillende groepsactiviteiten ontwikkeld om dit complexe proces in goede banen te leiden.
Graag neem ik je mee op reis en deel ik enkele van onze methodes met je. Wil je meer weten of leren hoe je dit als docent kunt leren? Neem contact met ons op!
Als groep op reis
Daar staan ze dan. Een grote groep jongeren die het avontuur van hun leven tegemoet gaat. Die elkaar niet kennen. Die uit verschillende milieus en uit elke hoek van Nederland komen. Die allemaal zo hun eigen redenen hebben om deel te nemen. In korte tijd (enkele weken) moet dit een veilige groep worden, die samen op avontuur gaat, samen groeit, samenleeft, samen valt en samen weer opstaat. O ja, en iets met vrienden voor het leven maken. Aan mij en mijn docententeam de taak om dit in goede banen te leiden.
Tijdens de reis staan we klaar om het groepsproces vorm te geven. We hebben de literatuur in ons achterhoofd en de lijst met geschikte activiteiten in onze hand. Tja en dan? Nu ik als docent vier educatieve avonturen over de Atlantische Oceaan heb begeleid, besef ik me dat deze kennis alleen niet voldoende is.
Juist wanneer er avontuurlijk geleerd wordt, de kaders niet altijd duidelijk zijn en iedereen tijdens expeditie buiten zijn comfort-zone gaat (inclusief wijzelf als docenten), spelen er veel andere factoren mee: slaapgebrek, gebrek aan privacy, heimwee, (zee)ziekte etc. Leerlingen die zich opgeven voor onze avonturen willen er bovendien álles uithalen -en geef ze eens ongelijk. Als docenten hebben we naast de gebruikelijke groepsprocessen dan ook de taak om leerlingen soms tegen zichzelf te beschermen.
Side note:
Onze methodes zijn gebaseerd op enkele boeken en wetenschappelijke inzichten. In 1965 schreef de Amerikaanse psycholoog Bruce Tuckman al over de vier fasen van groepsvorming: ‘Forming’, ‘Storming’, ‘Norming’ en ‘Performing’. Per fase zijn processen en activiteiten te verzinnen die bruikbaar zijn in de klas. Bij ’t Wylde Leren gebruiken wij vaak het ‘Handboek positieve groepsvorming’ (Maya Bakker-de Jong & Ivo Mijland, 2009).
Een avontuur heeft fases met bijbehorende activiteiten
Elke groep is anders, elke reisbestemming kent zijn eigen dynamiek en elk programma heeft een verschillende uitwerking op de groep. De aanpak voor groepsvorming is dus altijd anders. Toch zijn er ook overeenkomsten en kunnen we na vele jaren ervaring in onze avonturen verschillende fasen van groepsvorming onderscheiden:
I: Verkennen en heimwee
Leerlingen verkennen de groep: namen, hobby’s, sport, gezin etc. Daarnaast hebben sommige deelnemers in deze fase last van heimwee: de avonturen worden erg spannend gevonden en de groep is (nog) niet veilig genoeg om alle emoties te delen.
Oefeningen: Namenspellen, Wat is waar? (Handboek positieve groepsvorming, p. 160
II Uitdagingen
De basis is gelegd en de eerste (sub)groepjes zijn gevormd. Vragen als “wat voor een groep willen wij zijn?” spelen de hoofdrol. De eerste groepsregels worden overtreden en voorzichtig worden de eerste irritaties bespreekbaar gemaakt.
Oefeningen: Post-it sessie wat voor een groep willen wij zijn?, Overeenkomstencabaret (Handboek positieve groepsvorming, p. 177)
III Verder kijken, op avontuur
De (sub)groepjes zijn veilig, lief en leed wordt in deze groepjes gedeeld. Irritaties worden uitgesproken en de kaders/regels van de groep zijn duidelijk. Leerlingen zijn nieuwsgierig en kijken verder dan de (sub)groepjes. Er blijken nog veel meer leuke mensen in de groep te zijn!
Oefening: Marshmallow-challenge (Ted-Talk Tom Wujec, 2010)
IV Wat wil/kan ik en slaapgebrek
De groep is hecht en één geheel. Inmiddels is er ruimte voor persoonlijke reflectie bij de leerlingen. Wie ben ik? En wat wil ík eigenlijk? Vanwege al het (ongeremde) enthousiasme in eerdere fasen, speelt slaapgebrek nu ook een grote rol in de groep.
Oefening: Kwaliteitenspel (Peter Gerrickens, 1997)
V Hoe ga ik dit thuis voortzetten?
Dit avontuur is te gek, maar straks moet ik weer terug naar mijn ’normale’ (school)leven. Leerlingen zijn individueel en in de groep bezig met de aanstaande overgang terug naar huis. Wat wil ik behouden? Wat ga ik straks anders doen? En wie/wat heb ik daarvoor nodig? De groep draagt nu zichzelf, er is nog maar weinig sturing nodig.
Oefening: Brief aan jezelf. Trainees geven antwoord op de vragen 1) Wat neem je mee uit deze reis?, 2) Waar ben je trots op?, 3) Wat wil je thuis blijven doen?, 4) Wie/wat heb je daarvoor nodig?, 5) Wat mis je nu aan thuis?, 6) Wat mag je van jezelf nooit meer vergeten?
VI Terugblikken en afscheid
De groep zet de laatste stap in hechtheid vlak voor het afscheid. Vrienden voor het leven. Samen willen ze nog niet naar huis en samen blikken ze terug op alle avonturen en uitdagingen. Er komen heel veel initiatieven en suggesties voor het programma vanuit de groep.
Oefeningen: Vriendenboekjes, Afscheidsceremonie: elkaars krachten waarderen.
Van theorie naar praktijk
Is deze kennis dan genoeg om het groepsproces te begeleiden? “Nee, ervaring is nóg belangrijker!” is mijn korte antwoord. Je slaat de plank bijvoorbeeld alsnog volledig mis als je niet ‘aanvoelt’ in welke van deze fasen de groep zich bevindt. Of als je de activiteiten niet goed in de vingers hebt. Wat ons daarbij geholpen heeft: inzetten van onze eigen levenservaring en mensenkennis; gebruik maken van de antennes van de meer gevoelige docenten in het team; en bovenal het volgen van onze intuïtie.
Aan het einde van de reis hebben we dan ineens toch een hele hechte groep jongvolwassenen. Als avontuurlijke docenten zijn wij elke keer weer trots op hoe snel, in eerste instantie, vreemden zich aan elkaar hechten. Hoe iedereen in de groep wordt gezien en zijn/haar bijdrage levert. Hoe kwetsbaarheid verbindt. Hoe hindernissen en angsten overwonnen worden. Met gemengde gevoelens laten we ze weer gaan, terug de wijde wereld in. Wat gaat er met ze gebeuren? Welke keuzes gaan ze maken? Durven ze dit lef voort te zetten? Eén ding is zeker: een onvergetelijke groep (en reis) was het zeker!