door Guido Schaepman

Persoonsvorming opnemen in het curriculum van scholen?

Vorige week (28 september) bezocht ik de SLO-bijeenkomst over de toekomst van persoonsvorming op scholen. Het was een bijzondere bijeenkomst. De passie voor onderwijs spatte er vanaf. Daarom geef ik graag een samenvatting van de avond.

De aanstichter

Bekend onderwijsfilosoof Gert Biesta is de aanstichter van de reeds vijf jaar bestaande -en mijns inziens terechte- hype rondom persoonsontwikkeling op scholen. Sinds het boek ‘Het alternatief -weg met de afrekencultuur in het onderwijs!’ is goed onderwijs de juiste combinatie van kwalificatie, socialisatie en subjectificatie.

Waar Biesta in een van de essays in dit boek specifiek aangeeft dat subjectificatie (persoonsvorming) altijd en per definitie onderdeel uitmaakt van onderwijs, lijkt het door het thema van de avond alsof persoonsvorming een geïsoleerd onderdeel van een curriculum kan uitmaken. Alle sprekers deze dag zijn het wat dat betreft met elkaar eens: dat kán helemaal niet.

Wat is persoonsvorming precies?

Hier komen tijdens de bijeenkomst verschillende antwoorden op. Alderik Visser (leerplanontwikkelaar geschiedenis bij de SLO) maakt treffend duidelijk dat het begrip gehuld gaat in vele termen. Van bildung, tot subjectificatie tot zelfontplooiing enz. Bovendien zijn er verschillende motieven voor om kinderen zich te laten ontplooien (van religieuze tot sociaal verheffende). Over wat het precies is en waarom we het überhaupt willen, heerst dus geen consensus.

“Als het goed is, is ons onderwijs zo ingericht dat het kind zich uiteindelijk ook weer wil verbinden met datgene wat wij belangrijk vinden, maar dan vanuit intrinsieke motivatie”

Aziza Mayo

Lector , Hogeschool Leiden

De Key-note spreker Aziza Mayo (Lector Vrijeschoolonderwijs) besprak de visie van vrijescholen op persoonsvorming. Zij deed dit overigens zeer knap in een verhalende vorm zonder slides; prettig om naar te luisteren.

Volgens Mayo is persoonsvorming geen antwoord op de vraag: wie ben ik? Het is het kind erachter laten komen: hoe ben ik? Door deze twee vragen niet met elkaar te verwarren, erkennen we dat personen nimmer hetzelfde zijn. Bij je familie gedraag je je immers anders dan op school. Vanuit de ontdekking van de veelheid van ‘hoe’s’, kan het kind zichzelf tot uitdrukking brengen in de wereld. Persoonsvorming is daarmee volgens Mayo erachter komen ‘hoe je bent en hoe je dat kunt uitdrukken’.

Hoe persoonsvorming op school in te bouwen

Vrijeschool visie

Ik blijf even bij Aziza Mayo. Zij pleit ervoor om de persoonsvorming in de kern van het curriculum te zetten. Het wordt daarmee geen willekeurige bijvangst van activiteiten, maar een bewuste opbouw van activiteiten en ervaringen vanaf de kleuterschool tot aan het eindexamen.

Mayo roemde daarom de opbouw en bijbehorende activiteiten van de vrijeschool. In zevenjaarsperioden gaat het kind van socialiserende kleuter (dansen, zingen, praten = meedoen), naar een competentieontwikkelend kind (debatteren, lezen, kunst namaken = volgen) naar de vrij wordende puber (zelf op avontuur, kunst maken, emoties en gevoelens uiten = vrijheid ervaren).

Mayo: “op school hoort een ontdekking plaats te vinden van het spanningsveld tussen kinderlijk ‘wat wens ik?’ en volwassen ‘wat wordt er gewenst?’ ”. Dat vond ik treffend verwoord. Op veel scholen lijkt het de bedoeling dat het kind vooral moet leren wat wij als maatschappij wensen. Terwijl scholen ook dé plek zijn om te experimenteren met de vanzelfsprekendheden die een maatschappij mensen oplegt. Zonder dat dit tot losgeslagen projectielen na het eindexamen mag leiden natuurlijk. “Als het goed is” zo legt Mayo uit “is het onderwijs zo ingericht dat het kind zich uiteindelijk ook weer wil verbinden met datgene wat wij belangrijk vinden, maar dan vanuit intrinsieke motivatie”.

Als je betrokkenheid en welbevinden bij het kind ziet, laat het zijn gang gaan!

Jan Bos

Oud-schoolleider , KRV de bras

KRV de Bras visie

Na deze antroposofische lezing van Mayo was de Haagse no-nonsens houding van de oud-schoolleider van basisschool KRV de Bras (Jan Bos) een prettige afwisseling. Om deze man te typeren: hij heeft jaren met de inspectie over straat gerold om zijn schooltje geaccepteerd te krijgen. “Een basisschool waar geen eindtermen, geen toetsen, geen beoordelingen, geen roosters en geen vakken waren, dat kan toch niet werken?” zei de inspectie altijd tegen hem.

Maar dat deed het dus wel en nu is hij beroemd. Deze man wordt nu overal uitgenodigd om de formule van zijn school uit leggen. Men wil weten hoe zijn school toch al die kinderen zo tot bloei laat komen. En het grappige is: de inspectie heeft de SLO getipt om Jan Bos als spreker uit te nodigen. Fantastisch verhaal, niet waar?

Volgens hem is het inbouwen van persoonsvorming op scholen simpel: de wens van het kind centraal zetten en de professionals (docenten) vertrouwen de kinderen daarbij te coachen. Zijn bekendste uitspraak op school: “als je als docent welbevinden en betrokkenheid bij het kind ziet, doe dan in vredesnaam niets. Laat het kind zijn gang gaan!”.

Jan bos pleit er in feite dus óók voor om als school persoonsvorming tot kerndoel van schoolprogramma’s te maken. Echter, Bos pleit ervoor om dit niet volgens een ontwikkelingsmodel (á la vrijeschool) in te bouwen, maar door het kind zelf te laten bepalen waar hij/zij zich in wil ontwikkelen en de docent vrij spel te geven.

Moeten we dan onze heil in vrijeschool of gepersonaliseerd onderwijs zoeken? Nee, uit de discussies op de wandelgangen maak ik op dat ook deze onderwijstypen niet de heilige graal zijn. Er gaat daar weer veel fout op andere vlakken.

Hoop en oplossingen

Is er dan geen hoop? Jawel, het gebrek aan persoonsvorming in het onderwijs zal zich deels vanzelf oplossen. De kracht van het Nederlandse onderwijs is namelijk volgens vele aanwezigen dat wettelijk is vastgelegd dat we vrijheid van pedagogiek en didactiek hebben. Daardoor hebben we in Nederland een ongekend divers landschap aan scholen. Deze moeten zich, volgens marktwerking, continu opnieuw uitvinden en verbeteren. En daarom zal persoonsvorming vanzelf gestalte krijgen in het onderwijs als wij dat als maatschappij belangrijk vinden.

Alleen moet er dan wel even ruimte, tijd en budget vrijgemaakt worden door de overheid! De meesten spreken dan ook uit dat scholen gebaat zouden zijn bij minder vakinhoudelijke eindtermen en meer vertrouwen vanuit de overheid. Net zoals docenten de kinderen vertrouwen moeten geven dus eigenlijk….

Hoe dacht men over persoonsvorming bij ’t Wylde Leren?

Voor stichting ‘t Wylde Leren was het ook een bemoedigende avond. Tijdens de laatste workshop werd in groepjes gewerkt. Het doel was een activiteit/ervaring te verzinnen waarbij persoonsvorming aan bod zou komen. De uitdaging was om de persoonsvorming op verschillende domeinen te stimuleren:

  1. het lichaam
  2. de denkwereld
  3. de uiting in de wereld.

Een hele uitdaging. Maar…… welke activiteit slaagde glansrijk voor alle criteria? Juist! Een avontuur van ‘t Wylde Leren. Laat leerlingen hoge bergtop beklimmen voor de fysieke uitdaging. Laat ze hun dromen najagen en waarmaken door fondsen te werven. Laat ze denken en uiten door te discussiëren over wat belangrijk is voor een eind bbq tijdens de reis. En laat ze naar hun ouders brieven schrijven over wat ze allemaal meemaken… Men sprak van een geïntegreerd programma met de juiste balans tussen socialisatie, subjectificatie en kwalificatie. Veel positieve feedback dus!